Tanzimat’ın ilanından sonra ortaya çıkan aydın –ulema, mektep– medrese çatışması, süreç içerisinde ulemayı da yeni düzeni, dini yorumlarla meşrulaştırmaya yöneltmiştir. Bir bakıma Engelhardt’ın ifade ettiği tespit ortaya çıkmıştır. Yani dinin temel kavramları asli hüviyetinden soyutlanarak, günün siyasi gelişmelerine göre serbestçe yorumlanmaya başlanmış, hatta dini alanda bilgi ve malumat sahibi olmayanlar bile fikir belirtmekte aktif rol oynamıştır.